Шумо метавонед оиди ин ҳолат ба нозири минтақавии шӯъбаи вазорати корҳои дохилии маҳалли истиқомати худ бо шикоят муроҷиат намоед. Дар ариза бояд кадом кирдори ҳамсоя шуморо халалдор месозад, барои чӣ ҷангу ҷагҷол мекунад, барои шумо чӣ гуна оқибатҳои манфӣ ба миён меорад, дарҷ карда бошед.

Ҳимоятгар барои иштирок дар парванда аз лаҳзаи дар ҳаққи шахс баровардани қарори оғози парвандаи ҷиноятӣ, инчунин аз лаҳзаи воқеан дастгир гардидани гумонбаршуда роҳ дода мешавад. Ҳимоятгар ба баррасии парвандаи ҷиноятӣ ва ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда ва маҳкумшуда бо пешниҳоди ордер ва шаҳодатномаи адвокатӣ роҳ дода мешавад.
(қисми 2 моддаи 49 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Шахси дастгиршударо тариқи қарори судя ё таъиноти судӣ ба сифати чораи пешгирӣ ба ҳабс гирифтан мумкин аст. Агар гумони он шахс барои содир кардани ҷиноят тасдиқ гардида бошад, асосҳо барои нигоҳ доштан дар ҳабс бошад, яъне далелҳои ҷамъ овардашуда барои исботӣ ҳолатҳо зерин кофӣ бошанд:
1) шахс ба баррасии парванда монеъагӣ кунад,
2) ҷои истиқомати доимӣ надошта бошад ё шахсияташ муқаррар карда нашуда бошад 3)аз мақомоти таъқиби ҷиноятӣ ё суд пинҳон шуда бошад
4) чораи пешгириро (ғайриҳабсӣ, масалан тарк накардани ҷои зист) риоя накарда бошад.
(иқтибос аз моддаи 111 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Прокурор, муфаттиш ва таҳқиқбаранда бо розигии прокурор дархостро дар шакли қарор ба суд пешниҳод менамоянд.
Дар дархост/қарор асос ва сабабҳо, зарурати ба ҳабс гирифтан ва интихоби дигар чораҳои пешгирӣ оварда шуда, маводи асосноккунанда замима карда мешаванд.
То ба суд ирсол шудани дархост гумонбаршуда, айбдоршаванда ва ҳимоятгар бояд бо дархост шинос шаванд.
Пешниҳод кардани қарор ва мавод на дертар аз 8 соат то ба охир расидани мўҳлати дастгиркунӣ ба судя, баррасии он аз лаҳзаи ворид шудан ва гузаронидани маҷлиси судӣ

(тибқи қисми 2 моддаи 111 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Маҷлиси судӣ тибқи талаботи Кодекси мурофиаи ҷиноятӣ гузаронида мешавад. Шахси дархости ба ҳабс гирифтан пешниҳоднамуда ё прокурор дар маҷлиси судӣ дархости худро асоснок менамояд ва мавқеи тарафи ҳимоя низ муайян карда мешавад.

Суд дар натиҷаи баррасии дархост, яке аз қарорҳои зеринро қабул менамояд:
1. Дар бораи ба сифати чораи пешгирӣ дар намуди ба ҳабс, ҳабси хонагӣ гирифтани гумонбаршуда ё айбдоршаванда иҷозат медиҳад;
2. Дар бораи рад кардани дархост;
3. Дар бораи дароз кардани мӯҳлати қабули қарори дархост на зиёда аз 72 соат, барои пешниҳод кардани далелҳои асосноки дастгиркунӣ ва мӯҳлати онро то чанд рӯзу соат дароз мекунад.
Иштирокчиёни маҷлиси суд ҳуқуқ доранд аз лаҳзаи эълони қарори суд дар муддати як шабонарўз бо протоколи маҷлиси суд шинос шаванд ва ба он дар ҳамин мўҳлат эрод пешниҳод намоянд.
(тибқи қисми 3 моддаи 111 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Аз қарори судя дар бораи ба сифати чораи пешгирӣ ба ҳабс гирифтан ё ин ки рад кардани он ба суди болоӣ бо тартиби кассатсионӣ дар муддати 3 шабонарўз аз рўзи баровардани қарор шикоят ва эътироз кардан мумкин аст. Суде, ки чунин қарорро қабул кардааст, бояд на дертар аз рўзи дигари ба охир расидани ин мўҳлат шикоят ё эътирозро якҷоя бо мавод ба суди марҳилаи кассатсионӣ ирсол намояд. Суди марҳилаи кассатсионӣ аз рўи шикоят ва ё эътироз дар муддати на дертар аз 3 шабонарўз аз лаҳзаи воридшавии мавод қарор қабул мекунад.
(тибқи кисми 4 моддаи 111 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Ҳар як шахс аз лаҳзаи воқеан дастгир шудан метавонад, аз ёрии ҳимоятгар истифода барад. Бо ӯ мулоқоти як ба як бе маҳдуд кардани шумора ва давомнокии он, дар асоси ордер ва шаҳодатномаи адвокатӣ пешниҳод карда мешавад. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо ҳимоятгари худ дар шароите мулоқот карда метавонанд, ки корманди мақомоти ҳифзи ҳуқуқ онҳоро дида метавонад, вале сӯҳбати онҳоро шунида наметавонад.
Бо хешовандон ва дигар шахсон дар асоси розигии хаттии шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад, имконият дода мешавад, ки дар як моҳ на зиёда аз ду маротиба, ки давомнокии ҳар як маротибаи он то се соат мебошад, мулоқот кунад.
(тибқи моддаи 18-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Чораи пешгирӣ дар намуди ба ҳабс гирифтан ҳангоми тафтиши пешакии парвандаи ҷиноятӣ набояд аз ду моҳ зиёд бошад. Дар ҳолатҳои истисноӣ нисбат ба шахсоне, ки дар содир намудани ҷиноятҳои махсусан вазнин айбдор карда мешаванд, ба муҳлати то 18 моҳ дароз карда мешавад.
(иқтибос аз моддаи 112-и КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Тартиботи дохилии ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва судшаванда:
-азназаргузарони аз тарафи корманди тиб ҳангоми ворид шудан ба ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан;
-қабул ва дар камераҳо ҷойгир кардан;
-гирифтани чизу чора, мавод ва озуқаворие, ки нигоҳ доштан ва истифодаи онҳо манъ карда шудааст;
- гузаронидани кофтукови шахсӣ, дактилоскопия, аксбардорӣ, инчунин аз назар гузаронидани ашё;
- аз ҷиҳати моддию маишӣ таъмин намудан
- аз тарафи шахсони дар ҳабс нигоҳ дошташаванда харидорӣ намудани озуқаворӣ, инчунин маводи мавриди ниёз ва дигар молҳои саноатӣ;
- қабул ва супурдани фиристаҳо ва дастовезҳо ба шахсони дар ҳабс буда;
- қабул ва фиристодани барқия, мактуб ва маблағи пулӣ аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;
- фиристонидани таклиф, ариза ва шикоят аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;
- иҷрои маросимҳои динӣ аз тарафи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;
-ҷалби гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба меҳнат;
- иштирок дар муносибатҳои ҳуқуқии оилавӣ ва аҳдҳои ҳуқуқии гражданӣ;
- обуна шудан ба рӯзномаю маҷаллаҳо;
- таъминоти тиббию санитарӣ ва гигиенӣ;
- сайругашти ҳаррӯза;
- гузаронидани мулоқот;
- таъмини иштироки гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар амалҳои тафтишотӣ ва мурофиаи судӣ;
- аз тарафи сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ва шахсони ваколатдорнамудаи онҳо шахсан қабул намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;
- додани ҷасади гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан фавтидаанд.

(иқтибос аз моддаи 16-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Тибқи талаботи моддаи 34 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда” ҷойгиркунонии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар камераҳо бо назардошти шахсият ва мутобиқати психологӣ сурат мегирад. Тамокукашон аз рӯи имконият аз шахсоне, ки тамоку намекашанд алоҳида нигоҳ дошта мешаванд.
1)алоҳида нигоҳ дошта мешаванд:
мардон аз занон;
ноболиғон аз калонсолон;
шахсоне, ки бори аввал ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида шудаанд аз шахсоне, ки пештар дар ҷойҳои маҳрумият аз озодӣ нигоҳ дошта шудаанд;
гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз маҳкумшудае, ки ҳукм нисбати онҳо ба эътибори қонунӣ даромадааст;
гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз рӯи як парвандаи ҷиноятӣ;

    2) аз дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҷудо нигоҳ дошта мешаванд:
-дар содир намудани ҷиноятҳои махсусан вазнин ба муқобили асосҳои сохти конститутсионӣ ва амнияти давлатӣ;
- дар содир намудани ҷиноятҳои зерин: бандитизм, роҳзанӣ, ғоратгарӣ бо ҳолатҳои вазнинкунанда, одамкушӣ, қасдан расонидани зарари вазнин ба саломатӣ, таҷовуз ба номус, ғасби гаравгон, тамаъҷӯӣ, терроризм;
- дар ҳолати ретсидиви хавфнок;
-дар ҳолати ретсидиви махсусан хавфнок;
- шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд ҳангоми мавҷуд будани шароити дар алоҳидагӣ нигоҳ доштани онҳо аз дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда;
- шахсоне, ки дар вазифаҳои судя, прокурор, ҳимоятгар, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, андоз, адлия, амнияти миллӣ, гумрук, назорати маводи нашъаовар, назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия, мудофиа ва хизматчиёни қӯшунҳои дохилии мақомоти корҳои дохилӣ буданд ё ҳастанд;
- бо қарори маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё бо қарори хаттии шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди онҳост, гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки ба ҳаёт ва саломатии онҳо аз тарафи дигар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда хавф таҳдид мекунад;
- беморони касалиҳои сирояткунанда ё эҳтиёҷмандон ба нигоҳубин ва назорати махсуси тиббӣ.

Ба гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагон шароити маишие муҳайё карда мешавад, ки ба талаботи беҳдоштӣ, санитарӣ ва бехатарӣ аз сӯхтор ҷавобгӯй бошад. Ба онҳо ҷои алоҳидаи хоб, лавозимоти хоб (бистар) ва лавозимоти хӯрокхӯрии ройгон таъмин карда мешаванд, имконият дода мешавад, ки вобаста ба мавсим бо дарназардошти синну сол, ҷинс ва шароити иқлим бо сару либос, либоси таг ва пойафзол таъмин бошанд. Ҳамаи камераҳо бо радио ва аз рӯи имконият бо телевизор, яхдон ва бодкаш (вентилятор) таҷҳизонида мешаванд. Дар камераҳо китобҳо ва рӯзномаю маҷаллаҳое, ки дар китобхонаи ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан мавҷуданд ё ба воситаи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз шабакаҳои савдо харидорӣ карда шудаанд, инчунин бозиҳои рӯимизӣ дода мешаванд.
   Меъёри масоҳати санитарӣ дар камераҳо барои як нафар ба андозаи чор метри мураббаъ муқаррар карда мешавад.

(тибқи талаботи моддаи 23-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ ба амнияти шахсӣ доранд. ҳангоми ба миён омадани хатар ба ҳаёт ва саломатӣ ё таҳдиди содир шудани дигар ҷиноят ба муқобили шахсияти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда аз ҷониби дигар гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагон, кормандони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ўҳдадоранд бетаъхир оид ба таъмини амнияти шахсии ин гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда чораҳо андешанд.
(тибқи моддаи 19-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда иҷозат дода мешавад, ки бо хешовандон ва дигар шахсон мукотиба кунанд, шумораи барқияву мактубҳои гирифташаванда ва фиристодашаванда маҳдуд карда намешавад.
Мукотибаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда танҳо тавассути маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан сурат мегирад.
Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо шахсоне, ки дар муассисаҳои иҷрои ҷазои ҷиноятӣ нигоҳ дошта мешаванд, бо иҷозати шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад, мукотиба мекунанд.
Мактубе, ки ба номи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда омада мерасад, ҳамчунин мактубҳои фиристодашавандаи онҳо аз ҷониби маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан на дертар аз се рўзи корӣ аз рўзи ворид гардидани мактуб ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда супорида мешавад.
Хабари марг ё бемории вазнини хешовандони наздики гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба онҳо баробари расиданаш, бетаъхир расонида мешавад.

Таклиф ва арзу шикояти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба мақомоти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ ба воситаи маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан фиристода мешаванд.
Таклиф ва арзу шикояти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ба суд, прокуратура, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар ҷумҳурии Тоҷикистон, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кўдак дар ҷумҳурии Тоҷикистон ё дигар мақомоте, ки барои назорати ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ҳуқуқ доранд, сензура карда намешаванд ва на дертар аз рўзи дигари корӣ аз лаҳзаи супурдани таклиф ва арзу шикоят ба мақомоти дахлдор дар лифофаи сарбаста фиристода мешаванд.
(тибқи моддаи 21 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ўҳдадоранд, ки талаботи санитарию беҳдоштиро, ки ҳифзи саломатии гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандаро таъмин менамоянд, иҷро намоянд.
 Дар сурати бад шудани саломатӣ ё ҷароҳатҳои ҷисмонӣ бардоштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, онҳоро кормандони тиббии ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бетаъхир ташхису муоина мекунанд. Натиҷаи ташхису муоинаи тиббӣ бо тартиби муқарраргардида қайд карда шуда, ба маълумоти гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда расонида мешавад. Бо хоҳиши гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё ҳимоятгари онҳо нусхаи хулосаи ташхису муоинаи тиббӣ ба онҳо дода мешавад.
 Ташхису муоинаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бо қарори сардорони ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан ё бо қарори шахси мансабдор ё мақомоте, ки парвандаи ҷиноятӣ дар пешбурди он қарор дорад ё бо дархости худи гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда ё ин ки бо талаби ҳимоятгари онҳо аз ҷониби кормандони муассисаҳои тиббии дигар гузаронида мешавад. Дар ҳолати рад кардани гузаронидани чунин ташхису муоина ба прокурори назораткунанда шикоят кардан мумкин аст.
(тибқи моддаи 24 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Агар гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда бемори вазнин шаванд ё фавтанд, он гоҳ маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан бетаъхир дар ин хусус ба прокурор ва хешовандони онҳо хабар медиҳад. ҷасади гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда баъд аз таҳқиқи паталого-анатомӣ ва иҷрои амалҳои пешбининамудаи Кодекси мурофиавии ҷиноятии ҷумҳурии Тоҷикистон ба хешовандони наздики ҷасадро талабкарда супорида мешавад. ҷасади гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшавандае, ки онро ҳеҷ кас талаб накардааст, аз ҳисоби давлат дар ҷойҳои муқарраргардида дафн карда мешавад.
(тибқи моддаи 24 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда иҷозат дода мешавад, ки ба миқдори бемаҳдуд фиристаю дастовез қабул кунанд, ки дар ин ҳол вазни онҳо набояд аз меъёри пешбининамудаи қоидаҳои почта зиёд бошад.
Маблағҳои пулие, ки ба унвони гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда дар ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан омада мерасанд, ба суратҳисоби онҳо гузаронида мешаванд. Гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда метавонанд бо иҷозати маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз ҳисобашон ба хешовандон ва дигар шахсон маблағҳои пулӣ интиқол намоянд.
Дар ҳолатҳое, ки имконияти бо доруворӣ таъмин намудани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда мавҷуд нест, маъмурияти ҷойҳои дар ҳабс нигоҳ доштан аз рўи хулосаи духтур барои онҳо доруворӣ қабул мекунад.
(тибқи моддаи 25 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Чизу чора, мавод ва озуқавориеро, ки барои ҳаёт ва саломатии одамон хатарноканд ё онҳоро ҳамчун олоти ҷиноят ё барои монеъ шудани мақсади дар ҳабс нигоҳ доштан истифода бурдан мумкин аст, ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда додан манъ аст.
Зимни азназаргузаронӣ пинҳон доштани чизу чора, мавод ва озуқаворие, ки нигоҳ доштан ва истифода намуданашон манъ карда шудааст ё ба гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда додани онҳо, инчунин ба онҳо бархилофи қоидаҳои муқарраргардида додани ҳар гуна чизу чора, мавод ва озуқаворӣ мутобиқи қонунгузории ҷумҳурии Тоҷикистон боиси ҷавобгарӣ мегардад
(тибқи моддаи 25 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”)

Судшавандае, ки нисбат ба ҳукми ӯ ҳуқми суд бароварда шудааст, маҳкумшуда номида мешавад.
  (Тибқи қисми 2 моддаи 47 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Ба маҳкумшудагон бояд ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳояшон, ки қонунҳо барояшон пешбинӣ намудаанд, пурра фаҳмонда дода, барои онҳо дастрас намудани санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ, ки иҷрои ҷазои ҷиноятиро танзим менамоянд, таъмин карда шавад. Маҳкумшудагон вазифадоранд бе чуну чаро талаботи қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқиро, ки тартиб ва шартҳои иҷро ва адои ҷазоро муайян менамоянд, риоя кунанд.
(Талаботи қисми 2-3-и моддаи 8 Кодекси иҷрои ҷазои чиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Маҳкумшударо азобу шиканҷа додан ё нисбат ба ӯ муносибати бераҳмона ва ё ғайриинсонӣ кардан ё шаъну эътибори ӯро паст задан, таҳти тадқиқоти тиббӣ ё дигар тадқиқоти илмӣ, ки метавонад ҳаёт ва саломатии ӯро таҳти хатар гузорад, ҳатто бо розигии ӯ қарор додан қатъиян манъ аст.
 (Тибқи талаботи моддаи 10-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

1.Маҳкумшудагон ҳуқуқ доранд оид ба ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои худ, тартиб ва шартҳои адои намуди ҷазо аз тарафи суд таъин карда шуда, иттилооти хаттӣ гиранд. Муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо вазифадор аст ба маҳкумшудагон иттилооти зикршударо диҳад, инчунин онҳоро бо тағьир ёфтани тартиб ва шартҳои иҷрои адои ҷазо шинос намояд.
       2.Маҳкумшудагон ҳуқуқ доранд, корманди муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо нисбати онҳо эҳтиромона рафтор кунанд. Онҳо набояд таҳти муносибати бераҳмона ва паст задани шаъну шарафи инсонӣ қарор гиранд.
       3.Маҳкумшудагон ҳуқуқ доранд ба маъмурияти муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо, ба мақомоти болоии онҳо, суд, мақомоти прокуратура, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, дигар мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва худидораи маҳаллӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, инчунин мақомоти байнидавлатӣ ва ташкилотҳои байналмилалӣ оиди ҳифзи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон бо таклиф ва арзу шикоят муроҷиат намоянд.
(Талаботи моддаи 16-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

4. Маҳкумшудагон ҳуқуқ доранд баёнот диҳанд ва мукотиба намоянд, инчунин бо забони модарӣ ё дигар забоне, ки медонанд, таклиф ва арзу шикояти пешниҳод кунанд ва дар ҳолатҳои зарурӣ аз хизмати тарҷумон истифода баранд. Ба муроҷиати маҳкумшудагон ҷавоб ба забоне, ки онҳо муроҷиат кардаанд ва дар сурати имконнопазирии додани ҷавоб бо он забон, бо забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дода мешавад. Тарҷумаи ҷавоб ба забони муроҷиатнамудаи маҳкумшуда аз ҷониби муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо таъмин карда мешавад.
5. Маҳкумшудагон ба ҳифзи саломатӣ, аз ҷумла вобаста ба хулосаи тиббӣ ба гирифтани ёрии ибтидоии тиббиву беҳдорӣ ва махсуси тиббӣ дар шароити амбулаторию дармонгоҳи ё беморхонавӣ ҳақ доранд, инчунин аз ҳуқуқи таъминоти моддию маишӣ истифода мебаранд.
6. Маҳкумшудагон мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъминоти иҷтимоӣ, аз ҷумла дар асоси умумӣ ба гирифтани нафақа ва кӯмакпулиҳои иҷтимоӣ ҳуқуқ доранд.
(Талаботи моддаи 16-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

7. Барои гирифтани кӯмаки мукаммали ҳуқуқӣ маҳкумшудагон метавонанд аз хизмати адвокат истифода баранд.
8. Маҳкумшудагон ба мулоқот бо аъзоёни оила, хешовандон, ҳамчунин ба қабул кардани хӯрокворӣ ва дигар маводҳои мавриди ниёз ҳуқуқ доранд.
9. Маҳкумшудагон мутобиқи тартиби пешбининамудаи қонун ба товони зараре, ки ҳангоми иҷрои ҷазо ба онҳо расонида шудааст, ҳуқуқ доранд.
10. Тартиби татбиқи ҳуқуқҳои маҳкумшудагон бо ҳамин Кодекс ва дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ муқаррар карда мешавад.
11. Ба амалбарории ҳуқуқи маҳкумшудагон набояд қоидаҳои тартиботи дохилиро вайрон кунад, инчунин ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии дигар ашхосро маҳдуд намояд.
(Талаботи моддаи 16-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

1. Маҳкумшудагон вазифароданд, ки ӯҳдадориҳои шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар намудааст, иҷро намоянд, инчунин меъёрҳои ахлоқу рафтори дар ҷомеа қабулшуда ва талаботи беҳдорию беҳдоштиро риоя кунанд.
2. Маҳкумшудагон дорои ӯҳдадориҳое мебошанд, ки аз намуди ҷазои таъиннамудаи суд бармеоянд.
3. Маҳкумшудагон вазифадоранд талаботи қонунро, ки тартиб ва шартҳои адои ҷазоро муайян менамояд, инчунин дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқии мутобиқи он қабулшударо риоя кунанд.
4. Маҳкумшудагон вазифадоранд талаботи қонунан асосноки маъмурияти муассиса ва мақомоти иҷрокунандаи ҷазоро риоя кунанд.
5. Маҳкумшудагон вазифадоранд, ки нисбат ба кормандон ва дигар шахсоне, ки ба муассисаҳои ислоҳӣ ворид мешаванд, инчунин бо дигар маҳкумшудагон хушмуомила муносибат кунанд.
6. Маҳкумшудагон вазифадоранд ба даъвати маъмурияти муассиса ва мақомоти иҷрокунандаи ҷазо ҳозир шаванд ва оид ба масъалаҳои иҷрои талаботи ҳукм шарҳу эзоҳ диҳанд. Дар сурати ҳозир нашудани маҳкумшуда, ӯ маҷбурӣ оварда шуданаш мумкин аст.
7. Аз ҷониби маҳкумшудагон иҷро накардани ӯҳдадориҳои ба онҳо гузошташуда, инчунин талаботи қонунии маъмурияти муассиса ё мақомоти иҷрокунандаи ҷазо боиси ҷавобгарии муқаррарнамудаи қонун мегардад.
(дар моддаи 17-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Маҳкумшудагон ҳуқуқ доранд таклиф ва арзу шикоят пешниҳод кунанд;
Таклиф ва арзу шикоят метавонад: шифоҳӣ ё хаттӣ бошад. Онҳо аз ҷониби маъмурияти муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо мавриди баррасӣ қарор мегиранд;
Таклиф ва арзу шикояти онҳое, ки ба нигоҳ доштан дар қисми ҳарбии интизомӣ, маҳрум сохтан аз озодӣ, ҷазои қатл маҳкум шудаанд, ба унвони мақомоти дар қисми 3 моддаи 16 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятӣ овардашуда аз тариқи маъмурияти муассиса ва мақомоти иҷрокунандаи ҷазо фиристода мешаванд. Онҳое ки ба намудҳои дигари ҷазо маҳкум шудаанд, таклиф ва арзу шикояташонро мустақилона ирсол мекунанд.
Мақомот ва шахсони мансабдор, ки ба онҳо таклиф ва арзу шикояти маҳкумшудагон ирсол шудааст, бояд онҳоро дар мӯҳлатҳои муайяннамудаи қонунгузорӣ баррасӣ намуда, қарори дар ин маврид қабулшударо ба маълумоти маҳкумшудагон расонанд.

Маҳкумшудагон метавонад таклиф ва арзу шикоят пешниҳод кунанд.
1.Маҳкумшудагон ҳуқуқ доранд таклиф ва арзу шикоят пешниҳод кунанд;
2.Таклиф ва арзу шикоят метавонад: шифоҳӣ ё хаттӣ бошад. Онҳо аз ҷониби маъмурияти муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо мавриди баррасӣ қарор мегиранд;
3.Таклиф ва арзу шикояти онҳое, ки ба нигоҳ доштан дар қисми ҳарбии интизомӣ, маҳрум сохтан аз озодӣ, ҷазои қатл маҳкум шудаанд, ба унвони мақомоти дар қисми 3 моддаи 16 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятӣ овардашуда аз тариқи маъмурияти муассиса ва мақомоти иҷрокунандаи ҷазо фиристода мешаванд. Онҳое ки ба намудҳои дигари ҷазо маҳкум шудаанд, таклиф ва арзу шикояташонро мустақилона ирсол мекунанд.
4.Таклиф ва арзу шикояти шахс, ба унвони мақомоте, ки дорои ҳуқуқи ба амал баровардани татбиқи назорат аз болои фаъолияти муассиса ва мақомоти иҷрокунандаи ҷазо мебошанд, аз назар (сензура) гузаронида намешаванд ва бояд дар мӯҳлати на дертар аз як шабонарӯз, ба ғайр аз рӯзҳои истироҳат ва ид, фиристода шаванд.
5.Таклиф ва арзу шикояти маҳкумшудагон оид ба қарор ва амали маъмурияти муассиса ва мақомоти иҷрокунандаи ҷазо ин қарор ва амалро бознамедорад.
6.Мақомот ва шахсони мансабдор, ки ба онҳо таклиф ва арзу шикояти маҳкумшудагон ирсол шудааст, бояд онҳоро дар мӯҳлатҳои муайяннамудаи қонунгузорӣ баррасӣ намуда, қарори дар ин маврид қабулшударо ба маълумоти маҳкумшудагон расонанд.

(тибқи моддаи 19 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Маҳкумшудагон ба амнияти шахсӣ ҳуқуқ доранд.
Ҳангоми ба миён омадани хатар ба ҳаёт ва саломатӣ ё таҳдиди содир шудани ҷиноят нисбати маҳкумшуда, ӯ ҳуқуқ дорад ба шахси мансабдори муассисаи иҷрои ҷазо барои таъмини амнияти худ бо ариза муроҷиат кунад. Шахси мансабдор вазифадор аст, ки дар асоси қорори худ амнияти шахсии маҳкумшудаи муроҷиатнамударо таъмин кунад.                                                                                    Ҳангоми наандешидани чораҳои дахлдор шахси мансабдор ба ҷавобгарӣ кашида мешавад.
(тибқи моддаи 20 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Муассисаҳои ислоҳӣ – колонияҳои ислоҳӣ, колонияҳои тарбиявӣ, маҳбасҳо, муассисаҳои муолиҷавии ислоҳӣ ба ҳисоб мераванд.
 Колонияҳои ислоҳӣ ва маҳбасҳо барои адои ҷазо нисбати ашхосе, ки ба маҳрум сохтан аз озодӣ маҳкум шудаанд ва ба балоғат расидаанд, муқаррар шудаанд. Колонияҳои ислоҳӣ ба колонияҳои -сукунат, низоми умумӣ, низоми пурзӯр, низоми сахт ва низоми махсус тақсим мешаванд.
 Дар муассисаҳои муолиҷавии ислоҳӣ ҷазоро маҳкумшудагони, ки бемориҳо, масалан бемориҳои сил, нашаъмандӣ ва бемориҳои руҳӣ дошта адои ҷазо мекунанд.
 Дар колонияҳои тарбиявӣ, бошад ноболиғон адои ҷазо мекунанд.

(тибқи моддаи 71-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Дар мавриди ба ҷои адои ҷазо расидани маҳкумшуда ва ҳангоми ба дигар ҷо гузаронидани ӯ маъмурияти муассиса ё мақоми иҷрокунандаи ҷазо вазифадор аст бо ҳоҳиши маҳкумшуда хешовандони наздики ӯро дар давоми даҳ рӯз аз рӯзи расидан ё ба дигар ҷой гузаронидан огоҳ созад.
(Моддаи 22 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷкистон)

Ба маҳкумшудагон мулоқот иҷозат дода мешавад:
 Мулоқоти кӯтоҳмуддат- бо давомнокии чор соат бо хешу ақрабо ё дигар шахсон дар ҳузури намояндаи муассисаи ислоҳӣ дода мешавад.
        Мулоқоти дарозмуддат- дар ҳудуди муассисаи ислоҳӣ ва ё берун аз он - вобаста ба рафтори маҳкумшуда бо давомнокии то се шабонарӯз бо ҳуқуқи зиндагии якҷоя бо хешу ақрабои наздик дода мешавад.
         Пешниҳоди мулоқот дар муассисаҳои муолиҷавӣ бо тавсияи духтур танҳо ба намуди кӯтоҳмуддати давомнокиаш то 2 соат мувофиқи тартиби адои ҷазо муқаррар карда мешавад.
          Дар сурати бемории вазнини маҳкумшуда, ки ҳаёти ӯ зери хавф мебошад, сардори муассисаи ислоҳӣ хешу ақрабои наздики ӯро огоҳ намуда, барои боздиди онҳо шароит фароҳам меорад.
           Бо хоҳиши маҳкумшудагон иҷозат дода мешавад, ки мулоқоти дарозмуддат ба мулоқоти кӯтоҳмуддат иваз карда шавад. Тартиб ва ҷои мулоқот, инчунин иваз намудани як намуди мулоқот ба намуди дигар тибқи Қоидаҳои тартиботи дохилии муассисаи ислоҳӣ муқаррар карда мешавад.
(Тибқи талаботи моддаи 91-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Барои гирифтани кӯмаки ҳуқуқӣ бо адвокат тибқи аризаи маҳкумшудагон мулоқот фароҳам оварда мешавад. Мувофиқи хоҳиши маҳкумшуда ва шахси зикргардида ин мулоқот дар танҳоӣ сурат мегирад, яъне як ба як бе иштироки кормандони муассиса.
 (Тибқи моддаи 91-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Ба маҳкумшудагон гуфтугӯи телефонӣ иҷозат дода шудааст. Онҳо метавонанд, аз нуқтаи телефонӣ, дар ҳуҷраи алоҳидаи муайян гуфтугуи телефонӣ кунанд. Гуфтугӯи телефонӣ аз тарафи худи маҳкумшуда ё ин ки аз тарафи хешу табори наздики ӯ пардохта мешавад.
Маҳкумшудагоне, ки дар изоятори ҷаримавӣ ё интизомӣ, биноҳои навъи камера ва камераҳои яккаса ҷазоро адо мекунанд, дар баъзе ҳолатҳо(дар ҳолатҳои истисноии) иҷозат дода мешавад, ки бо телефон сӯҳбат кунанд.
Гуфтугӯҳои телефонӣ байни маҳкумшудагоне, ки муассиса ҳастанд, манъ аст.
Маҳкумшудагоне, ки гуфтугӯҳои телефонӣ мекунанд аз тарафи кормандони муассисаи ислоҳӣ назорат карда мешавад.
(Тибқи талаботи моддаи 92-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Дар колонияҳои ислоҳӣ, вобаста ба низоми он, чунин тартиби мулоқот муқаррар карда шудааст:
 -низоми умумӣ: дар тӯли сол ба ҳашт мулоқоти кӯтоҳмуддат ва шаш мулоқоти дарозмуддат ҳуқуқ доранд (моддаи 128 Кодекси  иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)
-низоми пурзӯр: дар тӯли сол шаш мулоқоти кӯтоҳмуддат ва чор мулоқоти дарозмуддат гузаронан. (моддаи 130 Кодекси  иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)
-низоми сахт: дар тӯли сол ба чор мулоқоти кӯтоҳмуддат ва се мулоқоти дарозмуддат ҳуқуқ доранд (моддаи 132 Кодекси  иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)
-низоми махсус: дар тӯли сол ба се мулоқоти кӯтоҳмуддат ва ду мулоқоти дарозмуддат ҳуқуқ доранд (моддаи 134 Кодекси  иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)
маҳбаси низоми умумӣ: дар тўли сол ду мулоқоти кўтоҳмуддат ва ду мулоқоти дарозмуддат дошта бошанд (қисми 4 моддаи 136 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)
маҳбас дар низоми сахт: дар тўли сол ду мулоқоти кўтоҳмуддат дошта бошанд (қисми 5  моддаи 136 Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон)